इति कुमारप्रत्यभिज्ञानो नाम षष्ठोऽङ्कः (Thus ends the sixth act by the name `Recognition of the children (Luv and Kush))

रामः –
जनकानां रघूनां च यत्कृत्स्नं गोत्रमङ्गलम्।
तत्राप्यकरुणे पापे वृथा वः करुणा मयि॥उत्तररामचरिते कुमारप्रत्यभिज्ञानो नाम षष्ठे अङ्के द्वाचत्वारिंशत्तमः श्लोकः ६.४२॥
यावत्संभावयामि।
This sixth act takes place twelve years after the heavily pregnant Sita is abandoned by Lakshman, on Ram’s order, near Valimik’s ashram due to the loose talk of the villagers. Due to this cruel act of Ramachandra, his mother decides to stay away from Ram and the kingdom in the ashram of her son-in-law. They have now come for a visit to Valimiki’s ashram. Near the end of the act Ramachandra, Kausalya, Janak, Arundhati, Vashishtha, Luv, and Kush become aware that they are all together near Valmiki’s ashram. Kausalya, Janak,and Arundhati faint as they realise that Ramachandra is nearby. Ramachandra says:
You kindness to the one who was sinful and unkind to the good fortune of the families of Raghu and Janak, i.e., to Sita, is wasted.
Now I will go and show my respects to them.

२०२१-०१-१७ रविवासरः (2021-01-17 Sunday)

भारतीयपत्रकारिताया उत्कर्षः (The best of Indian Journalism)

भारते सर्वासु दूरदर्शनप्रणालीषु NDTV इति मूर्धनि तिष्ठति पुनः NDTV इत्यस्मिन् निधीराजदान इति सर्वोपरि। यावता सर्वे जानन्ति तस्याः हार्वर्डविश्वविद्यालये नियुक्तिः यया सा NDTV इत्यस्मिन् पदत्यागमकरोत् बोस्टननगरीं प्राप्नोत् च।
पत्रकारिता तस्याः कार्यक्षेत्रं यत्र प्रमाणान्वेक्षणमनिवार्यं किन्तु सा अस्मिन् विषये किमपि परीक्षणं न अकरोत्। अप्यस्मादेव भारते सर्वा पत्रकारिता भवति? न उन्नेतुं शक्नोमि ते कीदृशाः पत्रकाराः सन्ति। न उन्नेतुं पारयामि ते कीदृशेन दर्पेण पीडिताः सन्ति। न आवेदनं न सक्षात्कारः न योग्यता न अनुभवः तथापि साक्षात् प्राध्यापकपदे विश्वविद्यालये नियुक्तिः। दर्परोगेण पीडितानां भारतीयपत्रकाराणाम् एव ईदृशमाचरणं सम्भाव्यते।
चिन्तयामि कथं संवित्पात्रामहाभाग इदानीं निधीविपर्यासम् उत्सवयते।

Topmost Indian Anchor & Journalist (and almost Professor for Journalism at Harvard University) Ms. Nidhi Razdan of the NDTV fame

२०२१-०१-१६ शनिवासरः (2021-01-16 Saturday)

एकादशवादनैः स्वपिति (Sleeps till 11)

सा एकादशवादनैः स्वपिति। रुदादिभ्यः सार्वधातुके (७.२.७६) अपवर्गे तृतीया (२.३.६)
रुदादिगणे रुदिँर् अश्रुविमोचने ञिष्वपँ शये श्वसँ प्राणने अनँ प्राणने जक्षँ भक्ष्यहसनयोः इति धातवः सन्ति। अस्य गणस्य धातोः वलादेः सार्वधातुके इडागमो भवति।
यथा रोदिति स्वपिति श्वसिति प्रणिति जक्षिति किन्तु रुदन्ति यतो हि अन्ति इति न वलादी प्रत्ययः।
स्वप्तुम्, सुप्तः, सुप्त्वा, प्रसुप्य, स्वपनीयम्, स्वप्तव्यम्, स्वपन्, स्वपनम्।

२०२१-०१-१५ शुक्रवासरः (2021-01-15 Friday)

आध्मातः विवर्द्धितः पूरितः (Inflated or filled)

अमृताध्मातजीमूतस्निग्धसंहननस्य ते।
परिष्वङ्गाय वात्सल्यादयमुत्कण्ठे जनः॥उत्तररामचरिते षष्ठे अङ्के एकविंशतितमः श्लोकः ६.२१॥
ध्मा शब्दाग्निसंयोगयोः भ्वादिः परस्मैपदी सकर्मकः अनिट् (to blow)
आङ् + ध्मा + क्त + सुँ = आध्मातः
Ram to Kush – The people are eager for the affectionate embrace of your lovely body that is like a cloud filled with water.

२०२१-०१-१४ गुरुवासरः (2021-01-14 Thursday)

परिपन्थिन् (Standing in the way, hindering)

इन्द्रियस्येन्द्रियस्यार्थे रागद्वेषौ व्यवस्थितौ |
तयोर्न वशमागच्छेत्तौ ह्यस्य परिपन्थिनौ ।। ३।३४।। (भगवद्गीता)

अत्र परिपन्थिनौ इत्यनेन तस्करौ, विघ्नकर्तारौ सूचिताविति शङ्करः, शत्रू इति रामानुजश्च । वेदान्ताचार्यः वेङ्कटनाथस्तु मुक्तिघण्टापथे लुण्टाकवदवस्थितौ इति कथयति।

वाल्मीकीये रामायणे सुन्दरकाण्डे तु एवमस्ति –

तानुवाच हरिश्रेष्ठो हनूमान् वानरर्षभः |
अव्यग्रमनसो यूयं मधु सेवत वानराः || ५-६२-१
अहमावारयिष्यामि युष्माकम् परिपन्थिनः |

अत्रापि ‘परिपन्थिन्’ इत्यनेन विघ्नकर्त्ता सूचितः । कथमिदं रूपं सिध्यतीति पृच्छति चेत् व्याकरणसूत्रं स्मर्त्तव्यम् । अष्टाध्याय्यां तु इदं रूपं निपातितम् ।

छन्दसि परिपन्थिपरिपरिणौ पर्यवस्थातरि ५।२।८९

काशिकायां तु पर्यवस्थाता प्रतिपक्षः, सप्त्न उच्यते इति दृश्यते । छन्दसि इत्यनेन किमत्र सूचितम्? अत्र पदमञ्जरीव्याख्यानेन भाषायां तु परिपन्थिशब्दस्यासाधुः प्रयोगः इत्युक्तम्।

भाषायामयं प्रयोगः असाधुश्चेत् कथं गीतारामायणयोः दृश्यते? नाहमेतदवगन्तुं शक्नोमि ।

२०२१-०१-१३ गुरुवासरः (2021-01-14 Thursday)

डुकृञ् करणे धात्वर्थयुगलः (The pair of dhatu and its meaning)

यथा धातुपाठानां धातोऽभ्यास आर्धिकं विना।
महादेवपूजनं हि तथा गणपतिं विना॥
धातुः डुकृञ् इति आर्ध एव तस्य आर्धिकं करणे इति विना।
न कदापि धातवः तेषाम् आर्धिकान् विना स्मर्तव्याः।

२०२१-०१-१३ बुधवासरः (2021-01-13 Wednesday)

जिजागरिषितः अपि स्वपिति (Desirous to be awake he still sleeps)

जागृ + सन् + क्त + सुँ = जिजागरिषितः
अत्र इको झल् (१.२.९) इति सूत्रेण सन्निति किद्वद् भवति तस्मात् गुणनिषेधः। किन्तु अत्र जाग्रोऽविचिण्णल्ङित्सु (७.३.८५) इति सूत्रेण सार्वधातुकार्धधातुकयोः अङ्गस्य गुणो भवति।
तस्मात् जागरित्वा, जागरितः इत्यादीनि रूपाणि।

२०२१-०१-१२ मङ्गलवासरः (2021-01-12 Tuesday)

द्वन्द्वे कस्य समर्थनम् (Which team to support?)

मित्राणि पृच्छन्ति भारतौस्ट्रेलियादेशयोः फालकद्वन्द्वे कस्य समर्थनं करोषि इति। मम प्रतिभाषणं श्रुत्वा ते आश्चर्यं कुर्वन्ति। कथं अत्रत्या मम द्रोहं सहन्ते। पश्यतु अत्रत्या अपि तेषां दलस्य दर्पं सोढुं न शक्नुवन्ति किं पुनः वयं प्रवासिनः।

Courtesy India Today

२०२१-०१-११ सोमवासरः (2021-01-11 Monday)

अष्टसिद्धिप्राप्तो हिमांशुः (Himanshu with eight siddhis)

अणिमा महिमा चैव लघिमा गरिमा तथा।
प्राप्ति प्राकाम्यमीशित्वं वशित्वं चाष्ट सिद्धयः॥
ह्योऽहं ज्वरितः शरीरवेदनया पीडितः शय्याया उत्थातुमपि न समर्थः। सम्पूर्णेऽपि दिवसे अहं मम द्वितीयाया दृष्टिपथे स्थित आसम्। क्षणमपि न दूरमगच्छम्। रात्रौ सा कस्यापि जनस्य संदेशं प्राप्नोत् हिमांशुः मन्दिरे दृष्टः सः ततः झटिति निरगच्छत् इति पृच्छामि अपि सः कुशली अस्ति इति। सा न प्रत्याभाषत न सः मन्दिरमगच्छत् सः अखिले दिवसे शयानोऽसीत् इति। किन्तु सा ससंदेहेन माम् अपृच्छत् अपि भवान् अद्य मन्दिरम् अगच्छत् इति। तस्मात् मन्ये मया लघिमासिद्धिः प्राप्ता। नाहं मन्ये किन्तु निश्चयेन मम द्वितीया अहं लघिमासिद्धिप्राप्तोऽस्मि इति मन्यते।

२०२१-०१-१० रविवासरः (2021-01-10 Sunday)

दिव्यांशुः एकमवस्यति (Divyanshu gets one batsman out)

दिव्यांशुः प्रतिशनिवासरे फालकस्पर्धायां खेलति। इयं स्पर्धा प्राधान्यतया गोष्ठीसुखाय न तु फालके नैपुण्याय। अद्य प्रथमं वारमहं तस्यां स्पर्धायां क्रीड्यमानं दिव्यांशुमपश्यम्। क्रीडाङ्गने मयि प्राप्ते एव सः एकमवस्यत्। दिव्यांशोः दलेन प्रतियोगिदलं पराजितम्।

Divyanshu and Himanshu – Sat 9 Jan 2021

२०२१-०१-०९ शनिवासरः (2021-01-09 Saturday)