चिरोषितम् (Stayed for long)

एष मे दक्षिणो बाहुः पञ्चशाखः समुद्यतः।
विधमिष्यति ते देहे भूतात्मानं चिरोषितम्॥रामायणे युद्धकाण्डे एकोनषष्टितमे सर्गे षट्पञ्चाशततमः श्लोकः॥
(Hanumanji to Ravan:) This five branched raised right arm of mine will dispel the soul (that has) lived for long in your body.
अपि अत्र विधमिष्यति इति अपाणिनीयः प्रयोगः अस्ति? मन्ये विध्मास्यति इति भवितुमर्हति।
विध्मा to blow away, scatter, disperse, destroy. ध्मा  [ध्मा शब्दाग्निसंयोगयोः] भ्वादि: परस्मैपदी अनिट् सकर्मकः
समुद्यतः इति सम् उद् यं क्त सुँ इत्येषां संयोगे भवति। सम् उद् इत्येतौ उपसर्गौ स्तः यम् इति धातुः। समुद्यतः raised, यम् to check to curb, to sustain, to go, to extend, to stretch, to lift
यम्  [यमँ उपरमे] भ्वादि: परस्मैपदी अनिट् सकर्मकः अदित्

२०१९-१०-२० रविवासरः (2019-10-20 Sunday)

Advertisements

साधूनां सम्मर्दः (A crowd of Saints)

प्रतीरे चित्रकूटस्य महासम्मर्दस्साधूनाम्।
चन्दनयति गोस्वामी तिलकयति श्रीरामः॥

चित्रकूट के घाटपर भई सन्तन की भीर।
तुलसीदास चन्दन घिसे तिलक करत रघुवीर॥

२०१९-१०-१९ शनिवासरः (2019-10-19 Saturday)

उषितम् (Stayed)

यातयामं गतरसं पूति पर्युषितं च यत्।
उच्छिष्टमपि चामेध्यं भोजनं तामसप्रियम्॥गीता १७.१०॥
कथं शत्रुमध्ये त्वया सुचिरम् उषितं कथं वा तेषाम् अनुनयः कृतः इति हितोपदेशे संधिः-कथा दशमी।
यामः दिवारात्र्योश्चतुर्थभागैकभागः तत्तात्पर्यः प्रहरः इत्यमरः। यातयामं यातं गतं कालः यं तं यातयामम्। पूति इत्यस्य विपरीतौ अर्थौ स्तः दुर्गन्धं पवित्रं च। पूय् धातोः पू धातोः च। अत्र दुर्गन्धम् इत्यर्थे प्रयुक्तम् इति मन्ये। मेध्यं यत् पूजायां अर्पणं भवितुम् अर्हति।
उषितम् इति पदे वचिस्वपियजादीनां किति (६.१.१५) इति सूत्रेण सम्प्रसारणम्। वसतिक्षुधोरिट् (७.२.५२) अनेन सूत्रेण इडागमः।

२०१९-१०-१८ शुक्रवासरः (2019-10-18 Friday)

यमक्षयः (The residence of Yama)

निवर्तय रथं शीघ्रं दण्डकान्नय मामपि।
अथ तान्नानुगच्छामि गमिष्यामि यमक्षयम्॥रामायणम् २.६०.३॥
(Kaushalya says:) Turn back the chariot quickly (and) take me also to the Dandaka forest. If I do not follow them (Ram, Lakshman, and Sita) then I will go to the abode of Yama.
क्षि + अच् + सुँ = क्षयः। अच् इत्यस्य च् इत्यस्य इत् संज्ञा अस्ति।
क्षि अ इति आर्धधातुके प्रत्यये सार्वधातुकार्धधातुकयोः (७.३.८४) सूत्रेण गुणादेशः, क्षे अ तत् परम् एचोऽयवायावः (६.१.७८) इत्यनेन क्षय तत् परं क्षय सुँ क्षयः।

[06.0143] क्षि  [क्षि निवासगत्योः] तुदादि: परस्मैपदी सेट् सकर्मकः

२०१९-१०-१७ गुरुवासरः (2019-10-17 Thursday)

राघवः वत्स्यति (Raghava will stay)

त्यज शोकं च मोहं च सम्भ्रमं दुःखजं तथा।
व्यवधूय च सन्तापं वने वत्स्यति राघवः॥रामायणम् २.६०.५॥
Leave grief, delusion, and confusion born of sorrow. Raghava will stay in the forest (after) shaking off the sorrow.
वत्स्यति लृट्लकारः प्रथमपुरुषः एकवचनम्।
लृट्लकारे स्यतासी लृलुटोः (३.१.३३) इत्यनेन स्य विकरणप्रत्ययः भवति।
वस् स्य ति। सः स्यार्द्धधातुके (७.४.४९) इत्यनेन वस् इत्यस्मिन् सकारस्य स्थाने तकारः आगच्छति तस्मात् वत्स्यति इति रूपं सिद्धम्।
वस्  [ वसँ निवासे ] भ्वादि: परस्मैपदी सेट् अकर्मकः यजादिः अदित्

 

२०१९-१०-१६ बुधवासरः (2019-10-16 Wednesday)

अद्य नित्यकार्याणि कृतानि (Did daily activities)

जलनेती क्रियायोगो गीतापाठः विहरणम्।
आलेखनं संस्कृतस्य पञ्च नित्यं कर्तव्यानि॥

२०१९-१०-१५ मङ्गलवासरः (2019-10-15 Tuesday)

विनायकदत्तनागरमहाभागाः (Vinayak Datta Nagarji)

Sanskrit Pundit Shri Vinayak Duttaji Nagar

संस्कृतभाषायां मम महती रुचिः अस्तीति सर्वे जानन्ति एव। किन्तु कथमस्ति तेषां कारणानां सूचीः सज्जीकर्तुं न सुशकः। असंशयेन सूच्यां मूर्धनि तिष्ठन्ति मम शिक्षकाः। तेषां सन्ति जवाहरलालशर्मणः महाभागाः मम मातामहाः श्रीगोविन्दलालमेहतामहाभागाः संस्कृतपण्डिता उदयपुरवासिनः विनायकदत्तनागरमहाभागाः च।
अहं पिलानीग्रामे छात्रावासे निवसन् विद्यालये पठामि स्म। ग्रीष्मावकाशे शीतावकाशे च पिलानीग्रामतः उदयपुरनगरमागच्छामि स्म। मम मातामहाः कोटानगरं निवसन्ति स्म तस्मात् तेभ्यः शिक्षणस्य स्वल्पः एव अवसरः प्राप्तः। किन्तु उदयपुरनगरं तु प्रत्येकस्मिन् अवकाशे आगच्छामि स्म यत्र अस्माकं ज्ञातिबन्धवः विनायकमाहाभागाः सन्ति एव।
अहं संस्कृतशिक्षणाय प्रत्येकस्मिन् दिवसे होरापर्यन्तं तेषां गृहं गच्छामि स्म। ते पिछोला नाम सरोवरस्य गनगौरघाटे निवस्नति स्म। मन्ये अधो दत्ते एकस्मिन् चित्रे तेषां गृहं द्रष्टुं शक्यते।
प्रायः पञ्चचत्वारिंशतः वर्षेभ्यः परमपि स्मरामि तेषां रोचकं पाठनम्। ज्ञातिबन्धुः आसं तस्मात् ते मां निःशुल्कमेव पाठयन्ति स्म। ग्रीष्मर्तौ यदा सर्वे मध्याह्ने स्वपन्ति स्म तदा ते मां पाठयन्ति। ते सोत्साहेन पाठयन्ति। न कदापि विस्मरामि य आनन्दो मयि जागर्ति स्म यदा ते पाठयन्ति।
दुर्भाग्येन ते पञ्चषष्टि वयसि एव २२-११-१९८४तिथौ दिवं गताः। अहं तान् सदैव सादरेण स्मरामि।

Gangaura Ghat Udaipur – Gangaur celebration

Gangaura Ghat Udaipur

२०१९-१०-१४ सोमवासरः (2019-10-14 Monday)