अनुवादः – द्वितीयोऽध्यायः – भागः १ (Translation – Chapter 2 – Part 1)

यज्ञ के बाद वर्षा हुई। It rained after the Yajna, यज्ञं परम् अवर्षत्।
सब कवि कालिदास से घटिया हैं। All the poets are inferior to Kalidas. सर्वे कवयः उप कालिदासम्।
सब राजा राम से घटिया हैं। All kings are inferior to Ram. सर्वे राजानः उप रामम्।
कपिल सब मुनियों से बढकर है। Kapil is superior to all the wise persons. कपिलः अति मुनीन्।

२०१८-०६-१२ मङ्गलवासरः (2018-06-12 Tuesday)

Advertisements

अनुवादः – प्रथमोऽभ्यासः (Translation – Chapter 1)

उसने प्रश्न पूछा। He asked a question. सः प्रश्नम् अपृच्छत्।
नदी के दोनों और खेत हैं। There are fields on both sides of the river. नदीम् उभयतः क्षेत्राणि सन्ति।
नगर के चारों और वन है। There is a forest on all sides of the city. नगरं सर्वतः वनम् अस्ति।
नगर के पास ही एक सुन्दर उपवन है। There is a beautiful garden near the city. नगरं निकषा एकं सुन्दरम् उपवनम् अस्ति।
भूखे को कुछ अच्छा नहीं लगता है। Nothing interests a hungry person. बुभुक्षितः किम् अपि न हर्षम् अनुभवति।
संसार के ऊपर, अन्दर और नीचे ईश्वर है। Lord is on, in, and under the world. जगत् अन्तो अधोऽधः उपर्युपरि ईश्वरः अस्ति। (इति हरिदत्तः।)
सिंह वन में घूमता है। Lion roams in the forest. सिंहः वनं विचरति।
यह बात मेरी समझ में आई। I have understood it now. इदं कथनं मम मतिं जगाम।
वह पेड पर चढता है। He climbs on the tree. सः वृक्षम् आरोहति।
छात्र पाठ याद कर रहा है। The student is remembering the lesson. छात्रः पाठं स्मरति।
उसका नाम राम रखा गया। He was named Ram. रामाख्यां जगाम।
उसे नींद आ गई। He slept. सः निद्रां ययौ।
प्रश्नाः
१. अन्तर् इति योगे का विभक्तिः भवति?
२. आख्यां जगाम इति निद्रां ययौ इति अत्र कथं लिट्लकारः भवति?
पण्डिताः कृपया साहाय्यं कुर्वन्तु।

२०१८-०६-११ सोमवासरः (2018-06-11 Monday)

जन्मदिवसः (Birthday)

अद्य मम भार्ययाः जन्मदिवसः अस्ति। वयं दोसा-हट इति उपाहारगृहे भोजनम् अकुर्म। तत् परं महदापणे गत्वा तस्यै उपायनम् अक्रीणीम। अस्माकम् अनेन सहजप्रयासेन सा अतीवप्रसन्ना अभवत्।

पञ्चबालकैः सह मम भार्यायाः चित्रम् –

अकर्मकाः धातवः (Verbs which don’t take an object)

लज्जासत्तास्थितिजागरणं वृद्धिक्षयभयजीवतिमरणम्।
शयनक्रीडारुचिदीप्त्यर्थं धातुगणं तमकर्मकमाहुः॥

२०१८-०६-०९ शनिवासरः (2018-06-09 Saturday)

Dillagi (दिल्लगी)

ह्यः मया ‘दिल्लगी’ इत्याख्यं चलचित्रं दृष्टम् । अस्मिन् चलचित्रे मुख्याभिनेता धर्मेन्द्रः संस्कृताध्यापकभूमिकां रूपयति । तस्य नाम स्वर्णकमलः । अभिनेत्री हेममालिनी फूलरेणुनाम्नीं रसायनाचार्यां नटयति ।  रसरसायनोरिव तयोर्मध्ये प्रणयः सम्भवति । सम्पूर्णं कथानकं एकस्मिन् महिलामहाविद्यालयस्य अन्तरस्थः एव घटते।

स्वर्णकमलः महाकविकालिदासविरचितान् काव्यान् बालिकाः पाठयति । सः तु पदे पदे सर्वेभ्यः कालिदाससूक्तीः श्रावयति । एकदा सः छात्रावासे विशिष्टकक्षायां (Special Class) मेघदूतं पाठयति। पश्यतु –

 

श्लोकस्तु अत्रास्ति।

हस्ते लीलाकमलमलके बालकुन्दानुविद्धं

नीता लोध्रप्रसवरजसा पाण्डुतामानने श्रीः ।
चूडापाशे नवकुरवकं चारु कर्णे शिरीषं
सीमन्ते च त्वदुपगमजं यत्र नीपं वधूनाम् ॥     (उत्तरमेघः २)

हे मेघ! जिस अलकापुरी में सुन्दरियाँ छः ऋतुओं के फूलों से शृङ्गार करती हैं जैसे कि उनके हाथों में लीलाकमल, अलकों में माध्यपुष्पों का गुम्फन, मुख में लोध्रपुष्पों के पराग से उज्ज्वल शोभा, केशपाशों में नूतन कुरवक पुष्प और सीमन्त (माँग) में तुम्हारे आगमन से उत्पन्न कदम्ब पुष्प रहता है ।।२।।

२०१८-०६-०७ गुरुवासरः (2018-06-07 Thursday)

 

 

अभिधा-लक्षणा-व्यञ्जना (Direct-Possible-Elliptical Meanings)

न्यायमते शब्दशक्तिः त्रिधा भवति – अभिधा-लक्षणा-व्यञ्जना।
यथा अहं गच्छामि इति वाक्यस्य त्रिधा अर्थाः भवितुं शक्नुवन्ति।
अभिधा – अहं गच्छामि उक्त्वा सा गच्छति इति न अन्यः कोऽपि अर्थः।
लक्षणा – यदा इदं कार्यं यत् अहं करोमि तत् समाप्स्यति तदा गमिष्यामि।
व्यञ्जना – अपि मां मूर्खं मन्यते कथं इतः इदं सर्वं सुखं त्यक्त्वा कुत्रापि अन्यत्र गमिष्यामि। अहं अत्रैव स्थास्यामि।

२०१८-०६-०८ शुक्रवासरः (2018-06-08 Friday)

रजनीशपुरम् (Rajneeshpuram)

गतकेभ्यश्चिद् दिवसेभ्यः अहं Wild Wild Country (https://en.wikipedia.org/wiki/Wild_Wild_Country) इति वृत्तचित्रं पश्यामि।
मया न ज्ञातम् आचार्यरजनीशस्य अनुयायिनः रजनीशपुरम् (https://en.wikipedia.org/wiki/Rajneeshpuram) इति एकस्य पूर्णस्य नगरस्य निर्माणम् अकुर्वन्। ते एकं मरुस्थलं एकस्मिन् रमणीयनगरे पर्यवर्तन्त। यत्र किमपि नासीत् तत्र जलम् खाद्यपदार्थाः भवनानि मार्गाः सर्वयानानि आपणाः विमानपत्तनम् इत्यादि अभवन्। रजनीशस्य शिष्यानां त्वाष्ट्रः (creative energy) प्रशंसनीयः खलु। मन्ये प्रतिवेशिनां सहिष्णुतायाः अभावे शिष्याः आचार्यरजनीशः च सङ्कटापन्नाः।

२०१८-०५-२६ शनिवासरः (2018-05-26 Saturday)

दिवसस्य प्रगतिः (Day’s Progress)

प्रातःकाले मया द्वाभ्यां पण्डिताभ्यां सह किरातार्जुनीयम् इत्यस्य प्रथमस्य सर्गस्य अष्टादशमः श्लोकः अधीतः।
उदारकीर्तेरुदयं दयावतः प्रशान्तबाधं दिशतोऽभिरक्षया।
स्वयं प्रदुग्धेऽस्य गुणैरुपस्नुता वसूपमानस्य वसूनि मेदिनी॥१.१८॥
तत् परम् अहं मम भार्यया प्रह्लादेन च सह पादाभ्यां भ्रमणाय अगच्छम्। होरापर्यन्तं भ्रमणं कृतम्। अस्माकं भ्रमणमार्गः अस्ति गृहतः एकगिरिशिखरपर्यन्तम्। भ्रमणकालः अस्ति प्रायः एकहोरा। अद्य भ्रमणकाले अहं गीतापाठम् अपि अकरवम्।
तत् परम् एकस्मिन् मेक्सिकन-उपाहार-स्थले गत्वा भोजनम् अखादाम।
सायङ्काले सार्धपञ्चवादने प्रह्लादवर्यं विमानस्थले नयिष्यामि। सः ततः मेल्बोर्ननगराय विमाने आरोक्ष्यति।

२०१८-०५-२० रविवासरः (2018-05-20 Sunday)

आनन्दाकीर्णम् (Filled with Joy)

बलदेवानन्दसागरेण वर्णिता पञ्चतन्त्रस्य व्यालाकीर्णस्य वनस्य वार्ता (https://youtu.be/eFt6hiDwbYU) श्रुत्वा मम मनः आनन्दाकीर्णम् अभवत्।

२०१८-०५-१९ शनिवासरः (2018-05-19 Saturday)

मातृदिवसः (Mother's Day)

अद्य मातृदिवसः अस्ति। सामान्यतः अस्मिन् दिवसे सर्वे मातृभ्यः उपहारान् ददति। किन्तु अद्य मम भार्या मह्यम् एव एकः अद्वितीयः उपहारः अददात्।

अद्य अत्र तीव्रः शीतः अस्ति। सा अकथयत् मम पादौ हिमवतौ स्तः इति। अहं विनम्रस्वरेण अमन्त्रयं कृपया पादच्छदौ धारयतु इति। सा झटिति उदतिष्ठत् तत् दृष्ट्वा मया चिन्तितं मयि उपरि अचिरम् आक्रमणं भविष्यति इति। किन्तु सा कक्षस्य अन्तः गत्वा पादच्छदाभ्यां सह बहिः आगच्छत् पादच्छदौ अधारयत् च।

मन्ये सा प्रथमं वारं मम मन्त्रणां अशृणोत् तस्मात् एकः अद्वितीयः उपहारः इति।

२०१८-०५-१३ रविवासरः (2018-05-13 Sunday)