यस्येति च (६.४.१४८) (i and a disappear)

तार्क्ष्यश्चारिष्टनेमिश्च तथैव गरुडारुणौ।
आरुणिर्वारुणिश्चैव वैनतेयाः प्रकीर्तिता॥महाभारते आदिपर्वणि पञ्चषष्टितमे अध्याये चत्वारिंशत्तमः श्लोकः १.६५.४०॥
तार्क्ष्यः अरिष्टनेमिः गरुडः अरुणः आरुणिः वारुणिः च विनतायाः अपत्यानि इति प्रकीर्तिताः।

आकारान्तस्य अङ्गस्य तद्धितप्रत्यये परे लोपः – (इयं सिद्धिः www.ashtadhyayi.com इति जालपत्रात् द्वीकृत्वा स्थापिता)
विनता + ढक् [तस्यापत्यम् ४.१.९२ अस्मिन् अर्थे स्त्रीभ्यो ढक् ४.१.१२० इति ढक्-प्रत्ययः]
→ विनता + एय [आयनेयीनीयियः फढखच्छघां प्रत्ययादीनाम्‌ ७.१.२ इति ढकारस्य एय्-आदेशः]
→ वैनता + एय [किति च ७.२.११८ इति आदिवृद्धिः]
→ वैनत् + एय [एकारे परे यचि भम् १.४.१८ इत्यनेन अङ्गस्य भसंज्ञा । अतः यस्येति च ६.४.१४८ इति अङ्गस्य आकारस्य लोपः]
→ वैनतेय

२०२०-१२-३१ गुरुवासरः (2020-12-31 Thursday)

ओर्गुणः (६.४.१४६) (u of a bha named anga takes a guna)

रामाय वैष्णवं चापं ऐन्द्रं तूणीयुगं तथा।
ब्राह्मं चास्त्रं च खड्गं च प्रददौ कुंभसंभवः॥श्रीरामोदन्तम् – आरण्यकाण्डः ३.४॥

विष्णु + अण् + अम् (तस्येदम् (४.३.१२०), स्वौ…सुप्  (४.१.२))
वैष्णु + अ + अम् (तद्धितेष्वचामादेः (७.२.११७) इति आदेः अचस्य इ इत्यस्य दीर्घत्वम् )
वैष्णो + अ + अम्  (ओर्गुणः (६.४.१४६) इति उ इत्यस्य गुणः)
वैष्णवम् (एचोऽयवायावः (६.१.७८), अमि पूर्वः (६.१.१०७))

विष्णोश्चापम् वैष्णवं चापम्। इन्द्रस्य तूणीयुगम् ऐन्द्रं तूणीयुगम्।ब्रह्मणः अस्त्रम् ब्राह्मम् अस्त्रम्।

The sage, who was born from a pot, gave Rama the bow of Lord Vishnu, pair of quivers of Indra and the arrow and sword of Brahma.

२०२०-१२-३० बुधवासरः (2020-12-30 Wednesday)

विशिनष्टि (Intensifies)

शिषँ हिंसायाम् भ्वादिः परस्मैपदी यथा शिशुपालवधे –
स्निग्धाञ्जनश्यामरुचिः सुवृत्तो वध्वा इवाध्वंसितवर्णकान्तः ।
विशेषको वा विशिशेष यस्याः श्रियं त्रिलोकीतिलकः स एव॥शिशुपालवधम् ३.६३॥
शिषॢँ विशेषणे रुधादिः परस्मैपदी यथा उत्तररामचरिते –
सुहृदिव प्रकटय्य सुखप्रदः प्रथमेकरसामनुकूलताम्।
पुनरकाण्डविवर्तनदारुणो विधिरहो विशिनष्टि मनोरुजम्॥उत्तररामचरितम् ४.१५॥
मनोरुजम् मनोव्यथाम्।
वि शिष् तिप् -> वि शि श्नम् ष् ति = विशिनष्टि अत्र रुधादिभ्यं श्नम् (३.१.७८) मिदचोऽन्त्यात्परः (१.१.४७) सार्वधातुकमपित् (१.२.४) ष्टुना ष्टुः (८.४.८१) सूत्रैः विशिनष्टि इत्यस्य सिद्धिर्भवति।
शिषँ असर्वोपयोगे चुरादिः उभयपदी यथा रघुवंशे –
स नादं मेघनादस्य धनुश्चेन्द्रायुधप्रभम्।
मेघस्येव शरत्कालो न किञ्चित्पर्यशेषयत्॥रघुवंशम् १२.७९॥

२०२०-१२-२९ मङ्गलवासरः (2020-12-29 Tuesday)

विसर्गसन्धिः (Visarga Sandhi)

सङ्ख्याशब्देषु त्रयस् चतुर् इति स्तः। समस्तपदेषु अनयोः शब्दयोः रूपाणि अवलोक्य केषाञ्चन सूत्राणां प्रयोगः बोधितुं शक्यते।
स-सुजषो रुः (८.२.६६) हशि च (६.१.११४) – त्रयोदश त्रयोविंशतिः त्रयोनवतिः
खरवसानयोर्विसर्जनीयः (८.३.१५) विसर्जनीयस्य सः (८.३.३४) कुप्वोः ≍क ≍पौ च (८.३.३७) – त्रयःपञ्चाशत् चतुःपञ्चाशत्
स-सुजषो रुः (८.२.६६) खरवसानयोर्विसर्जनीयः (८.३.१५) विसर्जनीयस्य सः (८.३.३४) – त्रयस्त्रिंशत् त्रयश्चत्वारिंशत् त्रयष्षष्टिः त्रयस्सप्ततिः
खरवसानयोर्विसर्जनीयः (८.३.१५) विसर्जनीयस्य सः (८.३.३४) – चतुस्त्रिंशत् चतुश्चत्वारिंशत् चतुष्षष्टिः चतुस्सप्ततिः
चतुर्दश चतुर्विंशतिः चतुरशीतिः चतुर्नवतिः

२०२०-१२-२८ सोमवासरः (2020-12-28 Monday)

द्वाचत्वारिंशत् द्विचत्वारिंशत् वा भाजिनः (Forty-two participants)

द्व्यष्टनः सङ्ख्यायामबहुव्रीह्यशित्योः (६.३.४७) – द्वादश अष्टादश द्वाविंशतिः अष्टाविंशतिः द्वात्रिंशत् अष्टात्रिंशत् द्व्यशीतिः अष्टाशीतिः
त्रेस्त्रयः (६.३.४८) – त्रयोदश त्रयोविंशतिः त्रयस्त्रिंशत् त्र्यशीतिः
विभाषा चत्वारिंशत्प्रभृतौ सर्वेषाम् (६.३.४९) – द्वाचत्वारिंशत् द्विचत्वारिंशत् त्रयश्चत्वारिंशत् त्रिचत्वारिंशत् अष्टाचत्वरिंशत् अष्टचत्वारिंशत्

२०२०-१२-२७ रविवासरः (2020-12-27 Sunday)

गीताजयन्ती (Gita Jayanti)

समगुडाकेशो वीरः समवायुपुत्रो भक्तः।
समव्यासः प्रबुद्धश्चेत् शृणोतु श्रीकृष्णगीतम्॥

Gita Jayanti Celebrations at the HTCC Canberra

२०२०-१२-२६ शनिवासरः (2020-12-26 Saturday)

प्रथममुपदानम् (The First (ever Christmas) Present)

जन्मदिवसोत्सवेन दिष्ट्या वर्धते पापघ्नः।
उत्सवाय श्रीडेनीयलेनोपदानं प्राप्तोऽहम्।

A Jacket – my first ever Christmas Present from Daniel from Perth, Australia

२०२०-१२-२५ शुक्रवासरः (2020-12-25 Friday)

सदस्यानां सूची (Membership List)

अद्य मया प्रायः सर्वं दिवसं हिन्दूमन्दिरस्य सदस्यतासूचीं निर्मातुं यापितम्। तथापि तत् कार्यं न सम्पन्नम्। इदं कार्यं यथा प्रतीयते तथा सरलं नास्ति।

२०२०-१२-२४ गुरुवासरः (2020-12-24 Thursday)

अद्धा (Truly)

अद्धा श्रियं पालितसङ्गराय प्रत्यर्पयिष्यत्यनघां स साधुः।
हत्वा निवृत्ताय मृधे खरादीन्संरक्षितां त्वामिव लक्ष्मणो मे॥रघुवंशम् १३.६५॥
श्रियम् – wealth, सङ्गरः – promise, अनघा – pure, स साधुः – he Bharat, मृधे युद्धे, त्वामिव – like you.
Bharat will certainly return the unspoiled wealth to the one who has kept his father’s word (me), just as Lakshman returned you (Sita) protected (by him) to me after I returned from killing Khar and other demons in a battle.

२०२०-१२-२३ बुधवासरः (2020-12-23 Wednesday)

वरकः (foil, folio)

आचार्यवर्य भीमसेनशास्त्री एवं लिखति – पाणिनीय तद्धितप्रकरण भारतीय स्वर्णिम इतिहास का एक सुनहरा वर्क है’  (लघुसिद्धान्तकौमुद्यां पञ्चमे भागे आत्मनिवेदने) ।

अत्र को नाम ‘वर्क’ इति? संदर्भे ‘पृष्ठ’ मिति लभ्यते। कोशे ‘वर्क’ इति नास्ति परन्तु वरकमित्यस्ति। तेन निचुलः प्रावरणमित्यादयः सूच्यन्ते न तु पृष्ठम्। हिन्दीकोशे ‘वरका’ इत्यस्ति यस्यार्थः पत्रमस्ति । अयं शब्दस्तु उर्दूभाषायाः स्वीकृत़ः ऋणशब्दः इति प्रतिभाति ।

हिन्दीभाषायां रजतपत्रकृतमिष्टान्नाच्छादनमपि वर्क इति कथ्यते ।

पञ्जाबीभाषायां ‘वरका’ इत्यनेन पुस्तकस्य पृष्ठमेव सूच्यते – निदर्शनार्थं अमृतावर्याः सुविदितायां कवितायां एवमस्ति – ‘अज्ज किताब ए इश्क दा कोई अगला वरका फोल’  – अद्य तव प्रेमपुस्तकस्य कञ्चिद् नूतनं पृष्ठं अनावृतं कुरु’ इति (‘लहू दी भरी चनाब’)

https://tinyurl.com/yctmxwg9

अपि आचार्यवर्येण भीमसेनेन ‘वर्क’ इति अपशब्दितं म्लेच्छितं वा? तन्नेति मन्ये । हिन्दीभाषायां उर्दूभाषायाः ऋणशब्दाः नैके सन्ति । ते अपशब्दास्तु न मन्यन्ते यतोहि ते प्रचलितभाषायाः निष्कलभाग इव वर्तन्ते । तथापि आचार्यवर्यस्य अस्य प्रयोगेन अहं परं विस्मयं आगतः । भीमसेनः संस्कृतवैयाकरणः सत्यपि यदा हिन्दीभाषायां लिखति तदा अस्याः भाषायाः शैलीं अनुसृत्य लिखति इति स्पष्टरूपेण मया अवगतम् । ‘आचार्याणामियं शैली यत् सामान्येनाभिधाय विशेषेण विवृणोति’ इत्युक्तरीत्या आचार्यवर्यः भीमसेनः हिन्दीभाषायां प्रचलितानां ऋणशब्दानां सहजसम्मिश्रणेन काचिदापत्तिः नास्तीति अस्मान् शास्ति ।

२०२०-१२-२३ बुधवासरः (2020-12-23 Wednesday)