सङ्ख्‍याशब्दाः नपुंसकलिङ्गे १ – ७ Numbers 1-7 (n)

एक one – एकम् एकम् एकेन एकस्मै एकस्मात् एकस्य एकस्मिन्।द्वि two – द्वे द्वे द्वाभ्याम् द्वाभ्याम् द्वाभ्याम् द्वयोः द्वयोः।

त्रि three – त्रीणि त्रीणि त्रिभिः त्रिभ्यः त्रिभ्यः त्रयाणाम् त्रिषु।

चतुर् four – चत्वारि चत्वारि चतुर्भिः चतुर्भ्यः चतुर्भ्यः चतुर्णाम् चतुर्षु।

पञ्चन् five – पञ्च पञ्च पञ्चभिः पञ्चभ्यः पञ्चभ्यः पञ्चानाम् पञ्चसु।

षष् six – षट्/षड् षट्/षड् षड्भिः षड्‍भ्यः षड्‍भ्यः षण्णाम् षट्‍सु।

सप्‍तन् seven – सप्‍त सप्‍त सप्‍तभिः सप्‍तभ्यः सप्‍तभ्यः सप्‍तानाम् सप्‍तसु।

पृष्ठः ६६ – सरलसंस्कृतसरणिः, प्रथमो भागः, श्री‍अरविन्दाश्रमः पुदुच्चेरी।

२००६-०४-३० रविवासरः 2006-04-30 Sunday 

गृहे फलवृक्षाणि रोपनम् (Planting Fruit Trees)

अद्य अस्माकं गृहे एकः रोपकः पञ्च फलवृक्षाणि अरोहत्। द्वे सेवयोः वृक्षे स्तः। एकम् आरुकस्य वृक्षम् एकं प्रबदरस्य वृक्षम् एकं निबुकस्य वृक्षम् च।सेवम् – apple, आरुकम् – peach, प्रबदरम् – cherry, निम्बुकम् – lemon.

फलानाम् नामानि अस्मिन् पुस्तकेषु पृष्ठः १४४-१५५ आदीयते taken। संस्कृतस्य व्यावहारिकस्वरूपम् Functional Sanskrit: Its Communicative Aspect – Dr Narendra डा नरेन्द्रः, संस्कृतकार्यालयः, श्री‍अरविन्दाश्रमः, पुदुच्चेरी, १९९७।

२००६-०४-२९  शनिवासरः 2006-04-29 Saturday

रुध्१प, रुह्१प, रुध्७उ (To climb, to obstruct)

भवादिगणिय परस्मैपदि रुध् धातुः रुह् धातोः अर्थे प्रयोज्यते। यथा – सः वृक्षे रोधति रोहति वा। He climbs on th tree.

रुधादिगणिय अत्मनेपदि रुध् धातुः रुद्ध अर्थे प्रयोज्यते। सः तं रुणद्धि। He stops or obstructs him.

आरोधः (brake) यानं रोधयति।

यानं रोढुं सः आरोधं पीडयति। He presses the brake to stop the car. पीड् १०प – to press

यानं रुढ्‍वा सः यानात् बहिर् आगच्छति। Having stopped the car he gets out.

सः वृक्षाणि रोहयति रोपयति वा। He makes trees grow. He plants trees.

२००६-०४-२८  शुक्रवासरः 2006-04-28 Friday

संस्कृत चन्दमामा (Sanskrit Chandamama)

किञ्चित् वर्षाणि पूर्वम् अहं संस्कृत चन्दमामा क्रीणमि स्म। किन्तु किञ्चित् वर्षाणि पश्चात् तस्य प्रकाशनम् अविरमत्। जुम्बुद्विप-जालपत्रे वेतलकथा दृष्ट्वा अहं पुनः चन्दमामा अस्मरम्। बृहत्जाले गवेषणं कृत्वा पुनः चन्दमामां कथं क्रीणमि इति अजानम् (www.chandamama.org)। अहं मम भ्रातृजं क्रय-मूल्यं चन्दमामा-कार्यालये प्रेषय इति निवेदनम् अकरवम्

अहम् अपेक्षे सः भ्रातृजः श्वः मां सन्देशं प्रेषयिष्यति – अस्मात् भवन्तं किं प्रयोजनम्। संस्कृत चन्दमामा कः पठिष्यति। भवान् कथं मां अनर्थं कार्यं ददाति। पुनः चिन्तय तत् परं मां कथय यदि क्रय-मूल्यः प्रेषितव्यम् अथवा न प्रेषितव्यम्।

२००६-०४-२७  गुरुवासरः 2006-04-26 Thursday

Quit कथं कृतवान् (Why did you quit?)

अस्मिन् सप्ताहे बालकानां अवकाशः अस्ति। अद्य अहं आवयोः कन्यां तस्याः नववर्षियाः निधिः नाम्नः सख्युः गृहम् नीतवान्। यत् क्षणे आवां प्राविशाव तत् एव क्षणे सा धावन् मम सम्मुखे आगच्छत् क्रोधयित्वा माम् अवदत् – Why did you quit? अहं भ्रमितः अभवम्। सा कथं माम् अस्मात् वदति अहं किमपि अनुमानं कर्तुम् अशक्तः आसम्। किञ्चित् गवेषणं पश्चात् तस्याः ज्यायसी भगिनी अवदत् – कथं भवता चलचित्रस्य कार्यक्रमं रुद्धम् इति सा पृच्छति।

अहं न अजानं तासाम् चलचित्रस्य कार्यक्रमः अस्ति। ताः सखायः शुक्रवारे चलचित्रं द्रष्टुं गमिष्यन्ति। पूर्वं का अपि सखा विनोदे ताम् अकथयत् – ज्वलिताया पित्रा अस्माकं चलचित्रस्य कार्यक्रमं स्थगितवान्।

निधिः तु सङ्गणित्रस्य युगे अस्ति। सङ्गणित्रे किमपि क्रमकं quit आदेशात् आरुध्यते। सा मन्यते तासां चलचित्रस्य कार्यक्रममपि सङ्गणित्रे चलितम् इव कार्यक्रममस्ति तस्मात् तत् कार्यक्रमं मया quit कृतम् इति सा अमन्यत।

२००६-०४-२६  बुधवासरः 2006-04-26 Wednesday

आत्थ-निरग्र-युगपद्-अनर्घ (Four words)

आत्थ =said; युगपद् =together, at the same time, simultaneously; निरग्र =divisible without remainder; अनर्घ =pricelessयत् त्वम् आत्थ तद् अहं कृत्वान्। यत् श्रीकृष्णः आत्थ तत् अर्जुनः अकरोत्।

हरिनामजापः स्वकार्यं च युगपद् कुरु। दिवि सूर्यसहस्रस्य भवेद्‍युगप्दुथिता।

द्वौ दशं निरग्रः भाजितः।

समयः अनर्घः। विद्या अनर्घा। भगवत्कृपा अनर्घा।

२००६-०४-२५  मङ्गलवासरः 2006-04-25 Tuesday

वेतालपञ्चविंशति (Twenty Five Vetala Stories)

गत सप्ताहे अहं जम्बुद्वीपः नामकः जालपत्रे वेतालवार्ताः दृष्टवान्। ताः वार्ताः मम शैशव्यम् अस्मारयत्। शैशव्ये अहं चन्दामामापत्रिकायाम् वेतालकथा नियमितः पठितवान्। यदा सोमदेवविरचिताः वेतालकथाः प्राप्तं तदा अत्यन्तं हर्षम् अन्वभवम्। नन्दकिशोरमहोदयेन सहाय्येन तस्याः कथायाः देवनागरिलिप्यां परिवर्तनम् अपि अकरवम्। अहं मन्ये जम्बुद्वीपे यत् संस्करणं लब्धवान् तस्यां बहूनि अशुद्धयः सन्ति। यदा कुतः मूलपाठं लप्स्ये तदा ताः कथाः सम्यक् करिष्यामि।

२००६-०४-२४  सोमवासरः 2006-04-24 Monday

केन्बरावागोलस्य सम्मेलनम् (Canberra Balloon Festival)

अद्य प्रातः वयं पञ्च-वादने अजागृम। अस्माकं कनिष्ठा कन्या सर्वप्रथमा अजागः। सा रात्रौ तु वागोलसम्मेलने न गन्तुम् इच्छामि, न प्रातः पञ्चवादने जागर्मि इति अवदत्। तथापि अहम् अकथयम् – कृपया सूचकघण्टिकाम् पञ्चवादने योजयतु। यदि तदा गन्तुं इच्छसि तदा वयं गमिष्यामि। सा तत् अस्वीकरोत्। सा प्रातःकाले जागृत्वा अस्माकम् अजागरयत्।वागोलसम्मेलनम् अतीव रुचिकरम् आसीत्। तस्मिन् सम्मेलने अनेकात् देशात् वागोलाः आगच्छन्। एकः वागोलः एकपञ्चाशत्-मीटरमितः अस्ति। अन्याः वागोलाः अपि न्यूनाः ना सन्ति।  तेषां विभिन्नानि रङ्गानि अपि सन्ति।

वागोलचालकाः वागोलम् ऊष्णवातात् श्वयति। तत् कार्ये त्रिंशत्-कलाः अर्धहोरा वा गतम्। प्रथमम् तु वागोलः शाययति तत्परं ऊष्णवातः पूरयति। वातेन वागोलः उत्तिष्ठति। तदा वगोलेन सह सलग्नकण्डे दर्शकाः आरोहन्ति। तदा वागोलः उत्पतति उड्डयति वा।

वयं तत्र एकाहोरा पर्यन्तम् अतिष्ठाम। सर्वं दृष्ट्वा वयं गृहम् आगच्छाम।

२००६-०४-२३  रविवासरः 2006-04-23 Sunday

हितोपदेशतः – मित्रलाभः – कथा ६ शब्दानि १ (From Hitopadesh – Mitralabh – Story 6 Words 1)

अतिरिच् =to be superior; उत्पत् =fly upwards; आदाय =taking, seizing; अध्यवसित =ascertained, determined, apprehended; निपानम् =well, pool, tank, a trough for watering cattle; परिभव =insult, injury, humiliation, contempt, disgrace; द्युति =splendour, brightness, lustre, majesty, dignity।यः अधिकम् अभ्यासं करोति सः परीक्षायां अतिरिच्यते।

कन्दुकेन उत्पतितेन ज्वलीतां हतः।

दिव्यांशुः शुचीतायाः चलदूरभाषं आदाय अधावत्।

कथं स्वमस्तिष्कः अध्यवसिताय न प्रयुज्यते।

यदा प्रचुर वर्षति तदा अस्माकं गृहस्य निकषा निपानं भवति।

योऽपि असत्यं भाषते सः परिभवपदं याति।

इन्द्रप्रस्थनगरस्य द्युतिः अद्भुतः आसीत्।

२००६-०४-२२  शनिवासरः 2006-04-22 Saturday

हितोपदेशतः – मित्रलाभः १९२ (From Hitopadesh – Mitralabh 192)

औरसं कृतसंबन्धं तथा वंशक्रमागतम्।रक्षितं व्यसनेभ्यश्च मित्रं ज्ञेयं चतुर्विधम्॥

औरसम् – स्वकीयम्, अहं मन्ये औरसम् उरः शब्दतः आगतम्, उरः – वक्षः।

Know friends to be of four kinds: like one who has suckled from the same breast, one with whom relationship is established, a heriditary friend, and one who protects from vices.

२००६-०४-२१  शुक्रवासरः 2006-04-21 Friday