Learn Sanskrit while blogging
नदं न सिन्धुमिव इति सायणाचर्यः। न उपमा इति मेदिनी।
न॒दं न भि॒न्नम॑मु॒या शया॑नं॒ मनो॒ रुहा॑णा॒ अति॑ य॒न्त्यापः॑ ।
याश्चि॑द्वृ॒त्रो म॑हि॒ना प॒र्यति॑ष्ठ॒त्तासा॒महि॑ः पत्सुत॒ःशीर्ब॑भूव ॥ मण्डलम् १, सूक्तम् ३२, ऋक् ८ ॥
न॒दम् । न । भि॒न्नम् । अ॒मु॒या । शया॑नम् । मनः॑ । रुहा॑णाः । अति॑ । य॒न्ति॒ । आपः॑ ।
याः । चि॒त् । वृ॒त्रः । म॒हि॒ना । प॒रि॒ऽअति॑ष्ठत् । तासा॑म् । अहिः॑ । प॒त्सु॒तः॒शीः । ब॒भू॒व॒ ॥
२०२०-०८-३१ सोमवासरः (2020-08-31 Monday)
भू सन् शतृ सुँ = बुभूषन्। अत्र सन्यङोः (६.१.९) इति सूत्रेण द्वित्वं तत् परं ह्रस्वः (७.४.५९) इति सूत्रेण उकारः, अभ्यासे चर्च (८.४।) इत्यनेन बकारः।
अ॒पाद॑ह॒स्तो अ॑पृतन्य॒दिन्द्र॒मास्य॒ वज्र॒मधि॒ सानौ॑ जघान ।
वृष्णो॒ वध्रि॑ः प्रति॒मानं॒ बुभू॑षन्पुरु॒त्रा वृ॒त्रो अ॑शय॒द्व्य॑स्तः ॥ मण्डलम् १, सूक्तम् ३२, ऋक् ७ ॥
अ॒पात् । अ॒ह॒स्तः । अ॒पृ॒त॒न्य॒त् । इन्द्र॑म् । आ । अ॒स्य॒ । वज्र॑म् । अधि॑ । सानौ॑ । ज॒घा॒न॒ ।
वृष्णः॑ । वध्रिः॑ । प्र॒ति॒ऽमान॑म् । बुभू॑षन् । पु॒रु॒ऽत्रा । वृ॒त्रः । अ॒श॒य॒त् । विऽअ॑स्तः ॥
२०२०-०८-३० रविवासरः (2020-08-30 Sunday)
सुविख्याता रेचलमहाभागा गतषण्मासैः सद्गुरोः आश्रममध्यवसत्। यदाहं न्यूजीलेण्डदेशमध्यवसं तदा सा तत्र सुविख्यातासीत् तस्मात् दूरदर्शने दृष्टे तस्याः साक्षात्कारं कथं सा सद्गुरोः आश्रमे कोरोनाविषाणुकाले कालं अयापयत् इति मम उत्सुकता अवर्धत।
२०२०-०८-२९ शनिवासरः (2020-08-29 Saturday)
अव धू क्त सुँ = अवधूतः।
धू धूञ् कम्पने (to shake, to tremble) स्वादिः उभयपदी सकर्मकः वेट्
अवधूतोपेक्षिते च कम्पिते चाश्रमान्तरे। अतिवर्णाश्रमी योगी अवधूतः स उच्यते।
अक्षरत्वात् वरेण्यत्वात् धूतसंसारबन्धनात्।
तत्त्वमस्यर्थसिद्धत्वादवधूतोऽभिधीयते॥
२०२०-०८-२८ शुक्रवासरः (2020-08-28 Friday)
जनाः मन्यन्ते वैयाकरणाः शुष्कव्यवहारिणः सन्ति। कदाचित् तत् शक्यं किन्तु पाणिनिः हास्यमपि सम्यग् जानाति इति मन्ये। कथम्?
अ अ (८.४.६८) इति अष्टाध्यायी इत्यस्यामन्तिमं सूत्रमस्ति। आदौ अ इ उ ण् इति माहेश्वरसूत्रेण छात्रान् बध्नाति अ अ (८.४.६८) इत्यन्तिमेन सूत्रेण सः छात्राणां विमोचनं करोति। हास्यरसिक एवैवं कर्तुं शक्नोति। तस्मै श्रीपाणिनये नमः। भूयोऽपि नमो नमस्ते।
२०२०-०८-२७ गुरुवासरः (2020-08-27 Thursday)
यथा उत्तररामचरितम् इति काव्ये रामः कथयति अरण्ये विश्राम्यन्ति मनीषिणाः इति तथाहमपि मन्य एकस्य जन्मनः सर्वाण्यपि वीर्याणि मया कृतानि सन्ति इति तस्मादिदानीमरण्ये विवत्सामि।
वस् + सन् + मिप् = विवत्सामि
अत्र सनि द्वित्वं भवति – सन्यङोः (६.१.९)। द्वित्वे कृते सन्यतः (७.४.७९) इत्यनेन अभ्यासस्य अतः इत् भवति। सः स्यार्द्धधातुके (७.४.४९) इत्यनेन सकारस्य तकारः भवति।
२०२०-०८-२६ बुधवासरः (2020-08-26 Wednesday)
भार्गवरामो धनुर्भङ्गमाकर्ण्यागच्छद् किन्त्वस्मिन् श्लोके य आकर्णयति स तु प्राप इति धातोः कर्ता नास्ति। मन्ये क्त्वा इति प्रत्ययान्तस्य शब्दस्य तिङन्तधातोः च कर्तैकमेव भवितुम् अर्हति। किन्तु अत्र कथमेतद्। न जाने। कृपया अवगमयतु।
तदाकर्ण्य धनुर्भङ्गम् आयान्तं रोषभीषणम्।
विजित्य भार्गवं रामं अयोध्यां प्राप राघवः॥१.३९॥
राघवः प्राप। कुत्र प्राप? अयोध्यां प्राप। आयान्तं रोषभीषणं भार्वगरामं विजित्य।
प्र आप – आप् (व्यप्तौ स्वादिः पर॰ सक॰ अनिट्) + तिप् (लिट्॰ प्र॰ एक॰)
After defeating the furious Bhargavarama who came to Rama upon hearing about the breaking of the bow of Siva, Rama returned to Ayodhya.
२०२०-०८-२५ मङ्गलवासरः (2020-08-25 Tuesday)
आचार्येण सूचितोऽहं राणाकुम्भस्य वीर्याणि न केवलं रणक्षेत्र आसन् किन्तु कलाक्षेत्रेऽप्यासन्। राणाकुम्भः मेदपाटेश्वरः चित्रकूटाधिपतिः इत्यपि आख्यातः। मेदपाटः इत्यपि मेवाडस्य एकमन्यमभिधेयमस्ति।
अहो भाग्यं न इदं मया पूर्वं ज्ञातम्। मम पितामहो राणाकुम्भस्य वंशजयोः फतहसिंहभूपालसिंहयोर्मन्त्र्यासीत्तथाप्यहमिदन्नाजानम्।
राणाकुम्भेन जयदेवस्य गीतगोविन्दम् इति काव्यस्य टीकामलिखत्। तेन संस्कृतभाषायां चत्वारि नाटकान्यपि लिखितानि।
राणाकुम्भस्य निधनं यदा सः पञ्चत्रिंशद्वर्षीय आसीत् तदाभवत्। सोऽल्पायुषोऽपि महान्ति कार्याण्यकरोत्।
२०२०-०८-२४ सोमवासरः (2020-08-24 Monday)
यतन्तो योगिनश्चैनं पश्यन्त्यात्मन्यवस्थितम्।
यतन्तोऽप्यकृतात्मानो नैनं पश्यन्त्यचेतसः॥गीता १५.११॥
तत्रैव सति कर्तारमात्मानं केवलं तु यः।
पश्यत्यकृतबुद्धित्वान्न स पश्यति दुर्मतिः॥गीता १८.१६॥
अकृतम् इति मम जीवनस्य कथैव अस्ति।
२०२०-०८-२३ रविवासरः (2020-08-23 Sunday)
अद्य केन्बरानगरे हिमपातोऽभूत्। तीव्रः शीतोऽस्ति तीव्रवेगेन पवनः प्रवहति च। पादाभ्यां बहिर्गमनं वीरयोद्धुरेव कार्यमस्ति। तथापि अहं भ्रमणाय बहिरगच्छम्। प्रसन्नोऽस्मि।
२०२०-०८-२२ शनिवासरः (2020-08-22 Saturday)
Learn Sanskrit 